დრო, აჩქარება და ძალადობა. ფრანკო ბიფო ბერარდი

რას ინახავთ ბანკში? 

დროს. 

რომელ დროს?

ეს შენახული ფული, ჩემი წარსული დროა თუ დრო, რომელიც წარსულში დავხარჯე?

ან, საერთოდ, მომავლის ყიდვის შანსს ხომ არ მჩუქნის? 

ეს განსხვავებები შენახვასა და დაბანდებას შორის ადრეული, ბურჟუაზიული კაპიტალიზმის გვიანდელ კაპიტალიზმად გარდაქმნის პროცესს, აგრეთვე კაპიტალისა და ჩვენი ცხოვრების, ჩვენი სუბიექტურობისა და სინგულარულობის ურთიერთმიმართებებს უკავშირდება. შევეცდები ეს მიმართებები უახლეს პროცესებს დავუკავშირო, რომელიც ფულის, ენისა და დროის ურთიერთობებზე ჩვენი წარმოდგენების შეცვლით ხასიათდება.

Yves Marchand, Romain Meffre, Melted clock, Cass Technical High School, 2008. Courtesy of the artists.

თანამედროვე ევროპულ პეიზაჟს თუ მოვავლებთ თვალს, შევნიშნავთ, რომ გერმანია იღბლიან ადგილზეა. ბერძნები, პორტუგალიელები, რომ აღარაფერი ვთქვათ ირლანდიელებზე, რამდენიმე წლის წინ ბედნიერები იყვნენ და ახლა უცბად შეეცვალათ განწყობა. საქმე ისაა, რომ გერმანულმა ბანკებმა მათი ფული შეინახეს, ირლანდიული ფული, ბერძნული ფული, პორტუგალიური ფული, და ახლა, როცა ისინი თავიანთ კუთვნილს ითხოვენ, აღმოჩნდა, რომ ამ გაცვლა-გამოცვლაში რაღაც ისე ვერ არის. მაგრამ როგორ დავადგინოთ კონკრეტულად რა?

ეს ფინანსური კაპიტალიზმის ეპოქის გამოცანა და საიდუმლოა.(თუმცა, განა ნამდვილად საიდუმლოა?) შეგვიძლია ვთქვათ, რომ საიდუმლოა რაღაც, რაც ყუთშია დამალული. თუ გასაღებს მოარგებ, დამალულს ფარდა აეხდება - ის ჭეშმარიტება ხდება. მაგრამ მეორე მხრივ, გამოცანას არ აქვს გასაღები, არც ჭეშმარიტება. კრისტიან მერაცი შენიშნავდა, რომ კაპიტალიზმი ისეა

კონსტრუირებული, როგორც გამოცანა - შეუძლებელია აღმოაჩინო ჭეშმარიტება, იმიტომ, რომ იგი სწორედ იმ დაშვებას ემყარება, რომ ჭეშმარიტება აღარ არსებობს, ან იქ აღარაა, სადაც ვეძებთ.

ჟან ბოდრიარი, თავის 1976 წლის წიგნში “Symbolic exchange and Death” წერდა, რომ მთელი ფინანსური სისტემა ერთი დიდი განუსაზღვრელობაა, რადგან ფინანსური კაპიტალიზმი არსებითად დროსა და ღირებულებას შორის გაწყვეტილ ურთიერთობაზეა დაშენებული. “კაპიტალის” პირველივე თავში მარქსი გვიხსნის, რომ ღირებულება დროა, დროის აკუმულაცია ობიექტივიზებული დრო, დრო რომელიც საგნად, საქონლად იქცევა. ის არ წარმოადგენს შრომის დროს, ან დროში შრომას, რომელიც ღირებულებას ქმნის, რადგან გადამწყვეტი მნიშვნელობა არ აქვს ზარმაცი ხარ თუ ბეჯითი. ღირებულებას მნიშვნელოვანწილად გარკვეული საქონლის დასამზადებლად საჭირო საზოგადოებრივად აუცილებელი დრო განსაზღვრავს.
გასაგებია ეს ყველაფერი: ღირებულება დროა, კაპიტალი ღირებულებაა, ან აკუმულირებული დრო, ხოლო ბანკები ინახავენ ამ აკუმულირებულ დროს. და უცბად, რაღაც რადიკალურად იცვლება დროის, შრომისა და ღირებულების ურთიერთმიმართებაში - რაღაც ხდება ტექნოლოგიაში. შრომა აღარაა შრომა ძლიერი ფიზიკური დატვირთვით. იგი ნიშნების წარმოებას იწყებს - საქონლის წარმოებას, რომელიც არსებითად სემიოტიკურია. იმისთვის, რომ შუშის საწარმოებლად განკუთვნილი საზოგადოებრივად გაშუალებული დრო გამოვთვალოთ, უბრალოდ უნდა გამოვთვალოთ მატერიალური ძალა, რომელიც ჩართულია მის წარმოებაში. მაგრამ აბა ეცადეთ და გამოთვალეთ, რა დროა საჭირო იდეის, პროექტის, სტილის, ნაწარმოების დასამზადებლად. აღმოაჩენთ, რომ წარმოების პროცესი სემიოტიკური ხდება, ხოლო დროის, შრომისა და ღირებულების ურთიერთმიმართებები ქრებიან, ჰაერში უჩნარდებიან.

ელვის პრესლი ხვდება პრეზიდენტ რიჩარდ ნიქსონს: 1970

ბოდრიარმა პირველმა აუღო ალღო ამ ტრანსფორმაციას 76-ში, თუმცა რამდენიმე წლით ადრე, პრეზიდენტმა რიჩარდ ნიქსონმა რაღაც ძალიან, ძალიან შორსმჭვრეტელური მოიაზრა: მან ოქროს სტანდარტი და Bretton Woods-ის სისტემა გააუქმა, რომელიც სხვადასხვა ვალუტებს შორის ურთერთობებს არეგულირებდა. დოლარი, ასე ვთქვათ, თავისუფალი, დამოუკიდებელი, ავტონომიური გახდა. მასთან ერთად კი გაქრა ნივთის დასამზადებლად საჭირო საზოგადოებრივად აუცილებელი დროის გამოთვლის შესაძლებლობა. რა თქმა უნდა, ეს იმასაც ნიშნავდა, რომ ამიერიდან ამერიკის შეერთებული შტატები გააკონტროლებდა საკუთარი ვალუტის კურსს, თუმცა რა მექანიზმებით?.. ეკონომიკის ფინანსიზაცია გამოთვლის ნაცვლად ძალადობას გამოიყენებდა. ეს ურთერთობა კი არა იმპროვიზებული ან შემთხვევითი, არამედ აბსოლუტურად სტრუქტურულია: არ არსებობს ფინანსიზაცია ძალადობის გარეშე, იმიტომ, რომ ძალადობა ღირებულების მაწარმოებელი სტანდარტი გახდა. ამას გვიან კვლავ დავუბრუნდები, მაგრამ ჯერ ვნახოთ როგორ იქმნება დრო იმისათვის, რომ დავივიწყოთ ბანკები.

ჩემი თაობა, რომელსაც შეგვიძლია უკანასკნელი მოდერნული თაობა ვუწოდოთ, მიჩვეული იყო ეფიქრა დროზე, როგორც პროგრესზე, ზრდისა და სრულყოფისკენ სწრაფვის პროცესზე. მომავლის იდეა ფუნდამენტური იყო დროის მოდერნულ კონცეფციაში, რისი დასტურიც მარინეტის 1909 წლის “ფუტურისტულ მანიფესტში” შეგვიძლია ამოვიკითხოთ. დროს წარმოვიდგენთ, როგორც მზარდი პოტენციისა და აჩქარების პროცესს. მიუხედავად იმისა, რომ აჩქარების კონცეპტი ინტელექტუალურ და ხელოვნების ისტორიაში ახალია, უკვე სეზანის ტილოებში ვაწყდებით დროის შენელების ხედვას. ანრი ბერგსონმა ეს ცვლილება დროის კონცეპტის - აღქმის პრიზმიდან დანახულ - “ხანგრძლივობის” კონცეპტად გარდასახვაში შენიშნა. ამ დრამატულმა ცვლილებამ დროის ცნების კლასიკურ-ბურჟუაზიული რეპრეზენტაციის კოლაფსი გვამცნო დროზე, როგორც აჩქარებაზე საუბრისას, იტალიელი ფუტურისტები მოდერნული პოტენციის (რომელიც აგრეთვე მასკულინური პოტენციაა) არტიკულირებას ახდენენ - დროის აღქმის, პოლიტიკის აღქმის, თავად აღქმის მასკულინიზაციის პროცესს, რომელიც იტალიურ მოდერნში აჩქარების ცენტრალურ პრობლემას წარმოადგენს. შეუძლებელია გავიგოთ იტალიური ფაშიზმი, თუკი მის მიერ კულტურის დეფემინიზაციას არ მივიღებთ მხედველობაში. იტალიური ფაშიზმი ქალის დამცირებაა და ეს დამცირება ფუტურისტულ მანიფესტს რეფრენად გასდევს, ისევე როგორც სასაცილო ეროვნული სიამაყის იდეა. დანტეს, პეტრარკას, ტასოს, ლეოპარდის, ფოსკოლოს და სხვების პოეზიაში იტალია ფემინურია ლამაზი ქალი, ქალის სასურველი სხეული, ვენერა... მოდერნულობამდე, სანამ ეს სხეული სამარცხვინო არ გახდებოდა, იტალიური თვით-იდენტიფიკაცია ფემინური იყო. მაშასადამე, ფაშიზმი გადამწყვეტ როლს ასრულებს ფემინური სირცხვილის მასკულინურ აჩქარებად - სიამაყედ, აგრესიულობად, ომად, ინდუსტრიულ ზრდად გარდაქმნის პროცესში. თუმცა იგი მაინც დროის სხვაგვარად აღქმის ძიებაშია, თავისი სიზარმაცის, მოუქნელობისა და სენსიტიურობის დავიწყების გზის ძიებაში. ამ გზის საპოვნელად კი დროის ისეთ კონცეფციას ითვისებს, რომელშიც ინდივიდი ბატონია, მებრძოლი, ინდუსტრიის მშენებელი

გერმანელი ბავშვები თამაშობენ ფულით 20­იანი წლების ჰიპერინფლაციის დროს

რა დაემართა საუკუნეს, რომელსაც მომავლის სწამდა? თუ 1977 წლის მოვლენებს დავაკვირდებით, აღმოვაჩენთ, რომ ეს წელი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია კაცობრიობის ისტორიაში.ამ წელს გარდაიცვალა ჩარლი ჩაპლინი და მასთან ერთად, ჩემი აზრით, გარდაიცვალა თავაზიანი, ჰუმანური მოდერნულობაც. ეს დროზე წინააღმდეგობრივ, ურთიერთსაპირისპირო წარმოდგენათა დასასრულია, დროზე, რომლის საზარელი მანქანაც იპყრობს და ანადგურებს ჩემს ცხოვრებას. იმავე წელს, იური ანდროპოვმა, KGB-ს ყოფილმა შეფმა, ლეონიდ ბრეჟნევს წერილი მისწერა, სადაც უხსნიდა, რომ თუ საბჭოთა კავშირი აშშ-სთან ინფორმაციული ტექნოლოგიების განვითარების კუთხით ჩამორჩენას ხუთ წელიწადში ვერ აღმოფხვრიდა, ყველაფერი წყალში ჩაიყრებოდა. ყველამ ვიცით, როგორ დასრულდა ეს ისტორია. თუმცა 1977 აგრეთვე წელია, როცა Silicon Valley-ს მომცრო ლაბორატორიაში სტივ ჯობსმა და სტივ ვოზნიაკმა “მეგობრული

ინტერფეისი” შექმნეს, რომელზეც Apple-ს სავაჭრო მარკა იყო გამოსახული. ეს წელი არ იყო Indiani metropolitani რომში და ბოლონიაში, უფრო სიდ ვიშესის ყვირილით დაგვამახსოვრდა - “არა მომავალს!”: მომავალი დასრულდა, აღარ იფიქროთ მომავალზე, იმიტომ, რომ ის აღარ გეკუთვნით. რაღაც აზრით, ეს ყვირილი მოდერნული ეპოქის საბოლოო დასასრულს გვამცნობდა, ინდუსტრიული კაპიტალიზმის დასასრულს და ტოტალური ძალადობის ახალი ეპოქის აღზევებას. თუკი კაპიტალიზმი კაცობრიობის ისტორიის მოძრაობაა, მაშინ ეს ისტორია აუცილებლად უნდა გახდეს ტოტალური ძალადობის უბანი, რადგან მხოლოდ ძალადობრივ კონკურენციას შეუძლია დაადგინოს დროის ღირებულება. იმავე, 1977 წელს, “კონკურენცია” გახდა ეკონომიკის საკვანძო სიტყვა, რომლის მიზანიც ადამიანური ურთიერთობების კონკურენციის მონოლითურ იმპერატივში მოთავსებაა. ტერმინი იმდენად ნატურალიზდა, რომ “კონკურენცია” ისევე გვესმის, როგორც “შრომა”. მაგრამ ხომ ვიცით, ისინი ტოლფასი ცნებები არ არიან. კონკურენცია ჰგავს კრიმინალს, ძალადობას, მკვლელობას, გაუპატიურებას. კონკურენცია ომის ტოლფასია. ჟილ დელეზი და ფელიქს გატარი ამტკიცებენ, რომ ფაშიზმი სახეზე გვაქვს მაშინ, როცა “ომის მანქანა ყველა ხვრელსა და ნიშესაა მიერთებული”. მე კი დავამატებ, რომკონკურენციაზე დამყარებული ეკონომიკური რეჟიმი ფაშიზმის სრულყოფაა. მაგრამ როგორ იჭრება ეს ძალადობა ეკონომიკის სფეროში? უილიამ ბეროუზმა ამბობს, რომ ინფლაცია არსებითაც მაშინ ხდება, როცა გჭირდება მეტი ფული ნაკლები პროდუქტის საყიდლად. მარტივია: გჭირდება მეტი ნიშანი, სიტყვა, ინფორმაცია, იმისთვის, რომ შეიძინო ნაკლები შინაარსი. ეს ჰიპერ-აჩქარებაა, რომელსაც კაპიტალიზმი იარაღად იყენებს. როდესაც მარქსი ფარდობით ჭარბ ღირებულებაზე საუბრობს, მას სწორედ ეს აჩქარება აქვს მხედველობაში: თუკი პროდუქტიულობის ზრდა გინდა - რომელიც აგრეთვე ჭარბი ღირებულების ზრდასაც ნიშნავს - აუცილებლად დაგჭირდება სამუშაო დროის აჩქარება. მაგრამ როცა საწარმოო იარაღი არა მატერიალური, არამედ კოგნიტური შრომაა, აჩქარება ახალ ფაზაში, ახალ განზომილებაში შედის. სემიოკაპიტალისტური წარმოების ზრდას ინფორმაციის სფეროს ხვედრითი წილის ზრდა განაპირობებს, ანუ იმ სფეროს მნიშვნელობის ზრდა, რომლიდანაც ინფორმაცია ტვინს გადაეცემა. ისიც ნუ დაგავიწყდება, რომ შენი ტვინი დროში ფუნქციონირებს და სჭირდება დრო, იმისთვის, რომ ყურადღება მიაქციოს, მიხვდეს, გაიგოს. მაგრამ ყურადღებას უსასრულოდ ვერ ავაჩქარებთ. მარქსი ჭარბწარმოების კრიზისს აღწერს, როგორც პროცესს, რომლის დროსაც წარმოება აჭარბებს მოთხოვნას. ჭარბი სამუშაო ძალა უსარგებლო ხდება, რომელსაც, თავის მხრივ, ფული აღარ აქვს პროდუქტის შესაძენად. ყველაფერი ეს კი საბოლოო ჯამში ეკონომიკის კოლაფსით მთავრდება. თუმცა, სემიოკაპიტალის სფეროში ჭარბწარმოება სემიოტიკური ნიშნების წარმოებისა და მასზე დახარჯული ყურადღების განასერში უნდა განვიხილოთ. შეგიძლია, მაგალითად, ამფეტამინების, ან სხვა ნარკოტიკული საშუალებების დახმარებით ყურადღება ააჩქარო - გახდე უფრო ყურადღებიანი, პროდუქტიული ყურადღების ველზე. მარამ ისიც იცი, როგორ დამთავრდება ეს ყველაფერი.

ფედერალური სარეზერვო ბანკი; ნიუ­იორკი

შეგვიძლია მაგალითად 200 წლის “Dot-com crash” მოვიხმოთ, როცა წიგნების მაღაზიებში გასაყიდად გამოჩნდა ნაშრომები “ყურადღების ეკონომიკაზე”. ეკონომიკამ წამიერად გააცნობიერა, რომ იგი სემიოკაპიტალისტურ სამყაროშია,

სადაც მთვარი საქონელი ყურადღებაა. 90-იანები მზარდი პროდუქტიულობის, წარმოების ენთუზიაზმის, ინტელექტუალურ სფეროში დასაქმებული მუშახელის ბუმია, დოტ-კომ-მანიით შეპყრობილ მოვაჭრეთა ბუმი. მაგრამ იგი ამავე დროს Prozac-ის დეკადაა. ვერ ახსნი იმას, რასაც ალან გრინსპანი “ირაციონალურ სიმდიდრეს” ეძახდა თუ არ გაიხსენებ, რომ მილიონობით კოგნიტური მუშა მოიხმარდა კოკაინს, ამფეტამინებს და Prozac-ს. გრინსპანი არა მხოლოდ ეკონომიკის, არამედ კოკაინის ნარკოტიკულ ეფექტზე ამახვილებდა ყურადღებას. “Dot-com crash”-იც სხვა არაფერი იყო, თუ არა მუშის ტვინზე ამფეტამინების ზემოქმედების უეცარი გაქრობა. ახალი მილენიუმის დასაწყისში კაპიტალიზმის, უფრო სწორად, კაპიტალისტური ეკონომიკების კოლაფსი გარდაუვალი იყო. თერთმეტმა სექტემბერმა კი ყველაფერს თავისი ადგილი მიუჩინა. მხოლოდ შეშლილი ექიმი დაუნიშნავდა ამფეტამინებს დეპრესიაში ჩავარდნილ პაციენტს, მაგრამ ის, რაც 11 სექტემბრის შემდეგ მოხდა, ამ რეცეპტს ძალიან ჰგავს. კოგნიტური მუშების ეკონომიკურმა და ქიმიურმა დეპრესიამ, ყურადღების ეკონომიკის ჭარბწონიანობამ, ნოყიერი ნიადაგი შეუმზადა უსასრულო, დაუსრულებელ, გამომფიტავ ომს. ეს დაადასტურა ბუშის პრეზიდენტობის წლებმა: ერაყის ომი არც მოსაგებად, არც წასაგებად იყო გათვლილი, არამედ ომად, რომელიც არასდროს დასრულდებოდა.

უფრო და უფრო მეტი ნიშნები ყიდულობენ უფრო და უფრო ნაკლებ მნიშვნელობებს.

ლინგვისტ ტომას სებოკისადმი მიწერილ წერილში ბილ გეიტსი წერდა, რომ “ციფრული რევოლუცია სხვა არაფერია თუ არა... ახალი იარაღი, საგნების გასამარტივებლად”. ჩანს, გეიტსი გონებამახვილურად ჩაწვდა შინაარსისა და ძალაუფლების ურთიერთობის პრობლემას. ჰიპი-პრინციპზე აწყობილი “მეგობრული ინტერფეისი”, რომელიც ჯობსმა და ვოზნიაკმა შექმნეს, საგნების გამარტივების საშიშ პროცესს მოასწავებდა. მართალია, გამარტივება უზარმაზარი აუდიტორიის გარანტიას იძლევა. თუ დავაკვირდებით, აღმოვაჩენთ, რომ ინტერნეტის ევოლუცია ტოტალიტარული სისტემის ევოლუციას ემსგავსება, სადაც თავდაპირველად კვლევისა და აღმოჩენის, კრეაციისა და გამოგონების სივცეს აღმოვაჩენთ, რომელიც ნელ-ნელა ტრანსფორმირდება სივრცედ, სადაც “საგნები გამარტივებულია”. იკარგება

მნიშვნელობა, ინფორმაცია კი განაგრძობს დინებას. რა გვჭირდება მაშინ, როცა მეტი ნიშანი ნაკლებ მნიშვნელობას იძენს, როცა მნიშვნელობის ინფლაცია გვაქვს სახეზე, როცა ინფო-სფერო აჩქარებულია და შენი ყურადღება ამდენს ვეღარ უძლებს? - ვინმე, ვინც საგნებს გაგვიმარტივებს. ეს კი დროის პრობლემაა.

მოდერნულობის დასასრული მომავლის კოლაფსთან ერთად დადგა, როგორც ჯონი როტენმა გვამცნო. მაგრამ პოსტმოდერნიზმმა მხოლოდ ტექნო-ლინგვისტური მანქანის შექმნა მოახერხა, რომელიც ჩვენი ყოველდღიურობის დეტალებში იქექება, ჩვენი სოციალური ტვინის უბნებში აფათურებს ხელებს. ამერიკელი ანთროპოლოგი, როუზ გოლდსენი, თავის 1977 წლის წიგნში, “The Show and Tell Machine” წერდა, რომ ახალი თაობა შთაბეჭდილებებს დედის ნაცვლად მანქანებიდან მიიღებდა. ეს თაობა ჩვენ ვართ. თაობა, რომელიც გრძნობს პრობლემატურ ურთიერთობას სხეულსა და ენას, სიტყვებსა და მღელვარებას შორის. თაობა, რომელიც ენას დედის სხეულისგან აცალკევებს, აცალკევებს ზოგადად სხეულისგან, რადგან ენა ყოველთვის უკავშირდებოდა უნდობლობას, სხეულის შიშს. ამ სიტუაციაში გვჭირდება ხელახლა გავააქტიუროთ ჩვენი უნარები იმისთვის, რომ კვლავ დავაკავშიროთ ენა და სურვილი. წინააღმდეგ შემთხვევაში მძიმე ვითარებაში აღმოვჩნდებით. თუკი ურთიეთობა აღმნიშვნელსა და აღნიშნულს შორის სხეულის დასწრებულობით არაა გარანტირებული, ჩვენ მთლიანად ვწყვეტთ სამყაროსთან კომუნიკაციას. ჩვენი ურთიერთობა რეალობასთან ფუნქციონალურ, ოპერაციონალურ კატეგორიებამდე დაიყვანება, რომელიც, ალბათ უფრო სწრაფია, თუმცა, ამავე დროს, არასაიმედოც.



თარგმანი: სოსო ჭაუჭიძე
PDF